Mrówki zimą, czyli jak przygotować naszych podopiecznych do sezonu zimowego

Kiedy mówi się o śnie zimowym, prawdopodobnie do głowy przychodzą raczej duże zwierzęta, jak chociażby niedźwiedzie. W naturze jednak spora część organizmów przechodzi w stan hibernacji – w tym również niektóre gatunki mrówek! Z tego materiału dowiesz się, dlaczego mrówki zapadają w sen zimowy (i dlaczego jest to błędne określenie!) oraz jak zadbać o domową hodowlę mrówek na czas zimowania.

Dlaczego w naturze mrówki zapadają w sen zimowy?

Warunki termiczne panujące w sezonie zimowym mogą, w zależności od regionu oczywiście, nie sprzyjać zanadto małym owadom takim, jak mrówki. Wiele ich gatunków jest zmuszonych, na czas zimy, przejść w stan hibernacji. I tu warto podkreślić, że jest to jedyny prawidłowy termin przeznaczony do określania okresu zimowania mrówek. Potocznie i zamiennie można, oczywiście, mówić o śnie zimowym, chociaż formalnie (i biologicznie), nazewnictwo to pozostaje związane z cyklem życiowym zwierząt stałocieplnych.

Główną przyczyną zapadania mrówek w „sen” zimowy jest potrzeba ograniczenia funkcji życiowych do takiego stopnia, by mogły przetrwać etap bardzo ograniczonego dostępu do żywności. Gatunki, które zimują, mogą na różne sposoby hibernować w chłodniejszych miesiącach. Niektóre schodzą tak głęboko pod ziemię, jak tylko mogą, gdzie temperatura pozostaje względnie na stałym poziomie i wynosi nieco powyżej zera stopni Celsjusza. Inne z kolei moszczą się na ten czas w wydrążonych żołędziach czy nawet pod liśćmi pozostałymi na gałęziach drzew.

Mrówki, którym udało się wybudować swoje mrowiska bezpośrednio w otoczeniu ludzi, na przykład gdzieś w fundamentach domu, mogą hibernować w nawet bardzo małych szczelinach, pod podłogą czy między stropami. I to też jest naturalne (chociaż przez wiele osób mrówki traktowane są jak szkodniki – to przecież towarzyszą ludziom właściwie od zawsze).

Czy trzeba w specjalny sposób dbać o hodowlane mrówki zimą?

Prawdziwym dylematem dla miłośnika mrówek, zwłaszcza tego początkującego, jest kwestia zimowania swojej hodowli. Teoretycznie warunki domowe, w przypadku których trudno byłoby mówić o drastycznie niskich temperaturach czy też o braku stałego dostępu do żywności, powinny przyczynić się do tego, by mrówki mogły zaprzestać hibernowania, prawda?

Na to zagadnienie trzeba spojrzeć nieco szerzej – a, mówiąc dokładniej, ewolucyjnie. To, że niektóre gatunki mrówek zapadają w swój „sen zimowy”, podyktowane jest właśnie biologią i rozwojem – robiły tak od swoich początków i taki system jest już zakodowany w ich genach. Nie oznacza to, oczywiście, że wraz i z zachodzącymi zmianami klimatycznymi, i rozwijaniem hodowli domowych, nie zmieni się to w ciągu nadchodzących dekad – jest to jednak kwestia, którą należałoby omówić w zupełnie innym kontekście i, zapewne, ze specjalistami pracującymi w szeroko pojmowanej dziedzinie genetyki i ewolucji organizmów.

Zimowanie mrówek hodowlanych – jak zimować mrówki, by przetrwały sezon?

Zimowanie mrówek hodowlanych, czyli, mówiąc bardziej fachowym językiem, hibernacja w warunkach sztucznych to działanie, które ma na celu odpowiadać na wezwanie naturalnego zegara biologicznego owadów, zgodnego z cyklem życiowym mrówek. Hibernacja to zresztą nie tylko wymóg ewolucyjny – to również chwila na to, by dać swojej kolonii i jej królowej czas na odpoczynek. Jak się do takiego zimowania poprawnie przygotować, by nie zaszkodzić swoim podopiecznym?

• Przygotowania do hibernacji zacznij z wyprzedzeniem – kilka tygodni przed planowanym rozpoczęciem zadbaj o solidne podkarmienie kolonii. Dobrym pomysłem jest podawanie miodu lub nektaru w większym stężeniu, to jest bez rozwadniania. Bezpośrednio przed zimowaniem należy zaprzestać podawania białka i innych elementów, zapewniając jedynie dostęp do miodu. Przed hibernacją należy też ograniczyć nawodnienie kolonii.
• Wyłącz dodatkowe źródła ogrzewania formikarium, mniej więcej dzień lub dwa wcześniej, by gniazdo mogło „schłodzić” się do temperatury pokojowej. Z czasem można dalej obniżać temperaturę – na przykład ustawiając formikarium na podłodze, potem przenosząc je do chłodniejszych miejsc/pomieszczeń.
• Z formikarium należy usunąć resztki pokarmu, które mogłyby, nawet w niskiej temperaturze, z czasem zacząć się psuć i pleśnieć.
• W momencie, gdy gniazdo uzyska temperaturę około 10 stopni Celsjusza, należy przenieść je do miejsca zimowania. Może to być lodówka, ale też nieogrzewana piwnica.
• Okres zimowania powinien trwać od 1 do 3 miesięcy i być zorganizowany w sezonie jesienno-zimowym. Można trzymać się zasady, że im wyższa będzie temperatura hibernacji, tym dłużej powinna ona trwać. Można też przyjąć pewną uniwersalną metodę i ograniczyć się do 2 miesięcy zimowania.
• Jak zakończyć hibernację mrówek? Wyjmij je z miejsca zimowania i zacznij stopniowo ogrzewać – postaw je przy balkonie lub oknie, potem na biurku, a następnie uruchom dogrzewanie. W ciągu kilkunastu godzin od „obudzenia” obficie nakarm owady dobrej jakości białkiem oraz lekko rozwodnionym miodem. Czyli tym, co mrówki jedzą i lubią najbardziej!

Mrówki – sen zimowy a różne gatunki

Na sam koniec warto odpowiedzieć sobie na kolejne nurtujące pytanie: czy wszystkie gatunki mrówek wymagają hibernacji w warunkach sztucznych?

Jak się okazuje, niektóre gatunki mrówek mogą spokojnie obyć się bez okresu zimowania. Jak zapewne się domyślasz, najczęściej mowa o owadach bardziej egzotycznych, które przybywają do nas z odległych regionów świata takich, jak Australia czy Ameryka Południowa.

Wśród owadów, które nie zimują, wspomnieć należy o mrówkach Pachycondyla crassinoda czy też o gatunku Acanthomyrmex thailandensis.

Warto też wiedzieć, że w przypadku niektórych gatunków hibernacja jest zalecana, ale nie zawsze konieczna. Przykładem mogą być dobrze rozpoznawane i lubiane mrówki żniwiarki (Messor barbarus), które poradzą sobie również bez okresu zimowania.

Czy warto wybierać do domowej hodowli mrówki, które nie zimują? Takie gatunki mogą być, z tego względu, uważane za nieco łatwiejsze w utrzymaniu. Z punktu widzenia opiekuna istotne jest jednak przede wszystkim to, że nie traci on kontaktu ze swoimi podopiecznymi i może obserwować je i opiekować się nimi przez cały rok!