Mrówki – budowa, cykl rozwojowy i pozostałe informacje

W powiedzeniu, że ktoś „jest pracowity, jak mrówka”, jest sporo prawdy – te zaskakujące, niewielkie istoty odgrywają swoją codzienną pracą ogromną rolę w wielu ekosystemach. Może zatem warto przyjrzeć im się nieco bliżej? Bez względu na to, czy pasjonuje Cię hodowla mrówek czy po prostu chcesz się dowiedzieć nieco więcej o mrówkach, poniżej postaramy się rozwiać wątpliwości dotyczące ich budowy, cyklu rozwojowego i systematyki. Koniecznie czytaj dalej!

Czy mrówka to owad?

Czy mrówka jest owadem? Dla wielu miłośników mrówek hodowlanych może okazać się wyjątkowym zwierzątkiem domowym, jednak, zanim zdecydujesz się na tak wyjątkową hodowlę we własnych czterech kątach, warto, żebyś bliżej poznał taksonomię mrówki. Dzięki temu łatwiej będzie Ci zrozumieć niektóre jej zachowania, a prowadzenie formikarium stanie się jeszcze bardziej satysfakcjonujące. Wróćmy jednak do pytania zasadniczego – czy mrówka to owad?

Mrówkowate (Formicidae), a to do tej rodziny zalicza się mrówka (a właściwie, według szacunków, nawet 20 tysięcy gatunków, zamieszkujących cały świat), to owady przynależące do rzędu błonkówek.

Charakterystyczną cechą mrówek jest budowanie społeczności, dość złożonych, w dodatku o kastowym charakterze. W nierzadko ogromnych gniazdach każda mrówka ma bowiem przypisaną funkcję, którą pełni przez całe swoje owadzie życie. Nie musimy chyba do tego dodawać, że jest to wyjątkowo pracowite życie, prawda? Więcej informacji na temat podziału ról wśród mrówek znajdziesz w dalszych akapitach tego materiału.

Jak wyglądają mrówki?

Jak wygląda mrówka? Jeżeli patrzysz na nią ze swojej perspektywy, możesz zauważyć jedynie maleńkie stworzonko szybko przemierzające świat i idące przed siebie w sobie znanym celu. Czarna kropeczka z kilkoma parami nóżek i zazwyczaj nieco bardziej widoczną, większą główką. Tymczasem owad ten, pomimo swoich niezaprzeczalnie małych rozmiarów, może okazać się zachwycający – i zadbane formikarium w Twoim domu ułatwi Ci poznanie jego budowy w najdrobniejszym szczególe.

Jak wygląda mrówka z bliska? Jak wygląda „twarz” mrówki? Gdyby spojrzeć na nią w dużym powiększeniu, na przykład pod mikroskopem, mrówka z bliska może wydawać się dość… przerażająca! Solidny pancerzyk, wyłupiaste oczy i żuwaczki mogące błyskawicznie rozdrabniać pokarm z całą pewnością mogą stanowić inspirację do wyjątkowo oryginalnego kostiumu na Halloween! Jednak, w większości przypadków, nie ma się czego bać – w rzeczywistości niewiele gatunków mrówek stanowi dla człowieka poważne zagrożenie, które, jeśli już, związane jest zresztą zwykle z wywołaniem reakcji alergicznej po ukąszeniu.

Przyglądając się mrówce z bliska można dostrzec na jej ciałku różnego rodzaju wypustki, otwory (którymi pobiera tlen i wydala dwutlenek węgla – nie ma płuc i „oddycha” w ten sposób) czy drobne włoski. Trudno dojrzeć je nieuzbrojonym okiem, ale dobrej jakości szkło powiększające powinno pomóc.

Budowa mrówki – o czym powinieneś wiedzieć?

Budowa mrówki może, pozornie, wydawać się niezbyt skomplikowana – jest to jednak owad, któremu naprawdę warto przyjrzeć się bliżej. Dlaczego? Ponieważ to fascynujące, że tak mały organizm może być aż tak złożony – co postaramy się udowodnić w następnych zdaniach!

Ciało mrówki dzieli się na trzy główne segmenty, to jest na głowę, tułów oraz odwłok. Mając możliwość obserwowania owadów z bliska, szybko nauczysz się odróżniać te elementy. W dodatku, w zależności od gatunku, segmenty budowy mrówki mogą wyróżniać się charakterystycznymi cechami, na przykład kolorem.

Najistotniejszym elementem ciała, z punktu widzenia każdej mrówki oczywiście, jest głowa. Jej ważną część stanowią wspomniane już żuwaczki, czyli przekształcone ewolucyjnie odnóża wyrastające z aparatu gębowego owada. Te szczęki służą mrówce do chwytania pokarmu i jego rozdrabniania. W razie takiej potrzeby, mrówka może też próbować odstraszać za ich pomocą ewentualnych napastników – przyjmuje wówczas nieco uniesioną pozycję i prezentuje dorodne, groźnie wyglądające żuwaczki przeciwnikowi.

Na głowie znajdują się też ważne narządy zmysłów mrówki. Przede wszystkim mowa tu o oczach, które u tych owadów są dość złożone, nieco wyłupiaste i układające się w strukturę, która wyglądem przypomina plaster miodu. Obok oczu oraz żuwaczek, narządem przekazującym doznania, są czułki. To niezwykle ważne części ciała, ponieważ dzięki nim mrówka może czuć smak, a także dotyk. Sporo, jak na jedną, niewielką główkę, prawda? Czy znajdzie się w niej jeszcze trochę miejsca? Pytając wprost – czy mrówka ma mózg? Ma! I to całkiem duży, bo składający się z aż 250 tysięcy komórek nerwowych.

Mrówcze odnóża i odwłoki

Ile nóg ma mrówka? Owad ten należy do podtypu sześcionogów, zatem porusza się na sześciu odnóżach. Co ciekawe, na pierwszej parze nóżek znajdują się zwykle haczyki, dzięki którym mrówka może skutecznie dbać o higienę aparatu gębowego oraz czułków!

Odwłok połączony jest w sposób ruchomy z tułowiem, dzięki czemu mrówka może poruszać się bardzo sprawnie i szybko. Niektóre gatunki mogą na odwłoku mieć także żądło, jednak to bardzo rzadkie przypadki (mowa tu, na przykład, o mrówce ognistej). Za to absolutnie wszystkie mrówki mogą gryźć (służą do tego żuwaczki) i są wyposażone w gruczoł jadowy. To w nim tworzy się kwas mrówkowy, czyli sam jad.

I chociaż wszystkie mrówki wyróżniają się segmentową budową ciała, musisz wiedzieć, że istnieją pewne różnice w zależności od tego, czy masz do czynienia z samą królową, czy też z samicami i samcami.

Samiec mrówki ma ciało nieco dłuższe, wysmuklone, w porównaniu do ciała samicy (robotnicy), co wynika, między innymi, z faktu, że samce nie wykonują tak ciężkiej pracy. Również ich czułki są mniej rozbudowane.

Królowa, czyli mrówka – matka to owad, którego ciało wyraźnie wyróżnia się na tle pozostałych mieszkańców kolonii. Jej ciało jest wyjątkowo duże, a tułów szeroki tak, by mógł pomieścić jajeczka. Innymi słowy – sylwetka królowej zapewnia jej odpowiednią władzę nad pozostałymi mrówkami.

A ile waży mrówka? Typowa jest naprawdę leciutka i waży około 3 miligramów, a sama królowa będzie, w zależności od gatunku, zawsze nieco cięższa.

Jak mrówki się rozmnażają?

Za rozmnażanie się mrówek odpowiada królowa – która w trakcie swojego lotu godowego może kontaktować się z wieloma samcami, zbierając w trakcie kopulacji zapas spermy na całe swoje (i kolonii) przyszłe życie. Z tak zapłodnionych jajeczek wylęga się potomstwo – różnorodne, jeżeli mowa o genetyce (co jest zasługą wykorzystania nasienia od różnych ojców).

Najczęściej zdarza się jednak tak, że królowa spotka się tylko z jednym samcem – w takim wypadku wszystkie jajeczka będą niejako klonami matki, mając identyczne z nią DNA.

Cykl rozwojowy mrówek – fascynujący proces od jaja, po dorosłego osobnika

Chociaż sposób rozmnażania się mrówek może wydawać się niezwykle prosty, to cykl rozwojowy mrówki jest już niesamowicie złożony.

Jak już wiesz, po swoim locie godowym, królowa trafia do gniazda (może zostać przeniesiona do niego przez robotnice lub samodzielnie założyć własne, wydrążając tunelik w wybranym przez siebie miejscu). W przeciągu około miesiąca, z pierwszych złożonych jaj, wylęgają się robotnice, które są odpowiedzialne za rozbudowę gniazda i dostarczanie pokarmu matce, by mogła złożyć kolejne jajeczka – co ważne, przez całe życie królowa korzysta ze spermy zdobytej podczas pierwszej i jedynej w życiu kopulacji. To spektakularne, ponieważ mrówcza królowa może żyć nawet kilkanaście i więcej lat, ciągle składając jajeczka zapłodnione za pierwszym razem…

Jajo mrówki

Cykl życia mrówki zaczyna się od jajka. Jak wyglądają takie jaja mrówek? Są naprawdę malutkie i na pierwszy rzut oka mogą kojarzyć się z ziarenkami soli (mają do tego białawy kolor, co dodatkowo potęguje to wrażenie). Jaja zapłodnione pozwolą na wylęganie się robotnic. Te, które nie zostały zapłodnione, skrywają w sobie samce mrówek.

Czas inkubacji złożonego jaja mrówki wynosi od kilku do kilkunastu dni, przy czym większości znanych gatunków zajmuje to około tygodnia. Po tym czasie z jaja wykluwa się niewiele większa od niego larwa mrówki.

Larwa mrówki

Larwa, tuż po wykluciu z jaja mrówki, pozostaje całkowicie zależna od opiekujących się nią robotnic. Nie ma jeszcze wykształconych odnóży czy narządu wzroku, zatem nie przemieszcza się samodzielnie, a pokarm może pobierać jedynie od innych mrówek. Samo karmienie przez robotnice jest zresztą dość spektakularne – ponieważ czerwie nie mają aparatu gębowego wykształconego tak, jak dorosłe mrówki, pożywienie jest przez robotnice układane na tułowiach larw – tam specjalne enzymy trawią je i ułatwiają wchłanianie składników „przezskórnie”. Czasami czerwie są też wynoszone przez robotnice do źródła pokarmu i układane, na przykład, na padlinie.

Należy rozróżnić kilka etapów rozwoju larwy, w trakcie których czerw kilkukrotnie „zrzuca” oskórek, wraz z rozrostem ciała (takie złuszczenie określa się, podobnie jak u gadów, wylinką).

Poczwarka mrówki

Na ostatnim etapie rozwoju, kiedy larwa staje się ponad dwukrotnie większa, niż po wylęgnięciu się (trwa to około dwóch tygodni) i zmienia kolor na szarawy, zaczyna przekształcać się w poczwarkę. Niektóre gatunki, za pomocą specjalnego gruczołu, przędzą wokół siebie kokon, który będzie chronił ciało w trakcie rozwijania się odnóży czy oczu.

Co ważne, w trakcie procesu przepoczwarzania przyszła mrówka nie pobiera pokarmu. Wykorzystuje składniki odżywcze, które udało jej się wchłonąć na etapie larwalnym, gdy była karmiona przez robotnice. Sama poczwarka mrówki, skrywająca się w kokonie, przypomina ziarenko ryżu – kokon ma białawy, niekiedy mleczno-beżowy kolor, z ciemną kropeczką na szczycie i obły, nieco wydłużony kształt.

Dorosła mrówka

Po przegryzieniu się przez kokon, wyłania się z niego dojrzała postać mrówki, jednak w kolorze białym. To tak zwane imago, czyli owad, którego pancerzyk musi dopiero stwardnieć. Dostęp do naturalnego światła słonecznego oraz pożywienia sprawia, że w ciągu kilku dni dorosła mrówka przybiera już odpowiednią, ciemną barwę, a jej opancerzenie staje się twarde i odporne na działanie czynników zewnętrznych. Cały proces rozwoju, od złożenia jaja, do uzyskania formy dorosłej, zajmuje mrówce około miesiąca.

Żyjące w kolonii mrówki dokładnie znają swoje role i trzymają się ich przez całe życie, które jest zresztą kastowe. Tym samym, w przypadku królowej, jej głównym zadaniem jest dbanie o ciągłe wypuszczanie na świat potomstwa. Jest dzięki temu wyjątkowo dobrze traktowana przez swoje robotnice – to one dbają o jej higienę, dostarczają pokarm, a potem zajmują się jajeczkami i larwami, traktując je niemal tak, jak w ludzkim żłobku.

Część robotnic pracuje tylko w gnieździe, a niektóre z nich szukają pożywienia poza nim. W zależności od gatunku czy nawet wielkości gniazda, także wśród robotnic dochodzi do podziału kastowego. Wyróżnia się wówczas większe owady, które pełnią funkcję żołnierzy, średnie, odpowiedzialne za sprzątanie i budowę kolonii i mniejsze, będące „przedszkolankami”.

Wśród wykluwających się mrówek mogą pojawić się nowe, przyszłe królowe. One, w trakcie lotów godowych, opuszczą kolonię, by zetknąć się z samcem, a następnie założyć własne gniazdo. Mrówki te, wyposażone w skrzydełka (odrzucone po otwarciu kolonii), odbędą zatem swój pierwszy i jedyny lot godowy po osiągnięciu dojrzałości, a potem rozpoczną cały, złożony cykl życiowy w nowym miejscu.

Najmniej aktywne i ciekawe życie ma, niestety, samiec mrówki. Jego rola jest prosta – ma zapłodnić królową, a dokonaniu tego ważnego zadania, umiera.

Jak długą żyją mrówki?

W powyższym materiale wspominaliśmy już, między słowami, o przewidywanej długości życia mrówki. Jak łatwo można wywnioskować, jest ona uzależniona od szeregu czynników – przede wszystkim od roli, jaką mrówka pełni w swojej społeczności.

Najkrócej żyją samce mrówek. Chociaż pełnią ważną rolę związaną z zapładnianiem królowej, po całym procesie po prostu umierają. Ich życie zamyka się zatem zazwyczaj w ciągu miesiąca lub dwóch.

Mrówcza królowa żyje najdłużej – przy sprzyjających warunkach (na przykład w domowym formikarium), może żyć nawet powyżej 25 lat! W środowisku naturalnym nadal będzie to imponujący wynik – ponieważ królowa może przeżyć od 15 do 20 lat. Wszystko dzięki temu, że jest dobrze chroniona i karmiona przez swoje robotnice.

Długość życia mrówki robotnicy waha się od kilkunastu miesięcy (gdy pracują poza gniazdem), do około 5 lat (gdy dbają o jego rozbudowę, karmienie królowej czy opiekę nad młodymi). Oczywiście, w bezpiecznym środowisku, gdy nie są narażone na spotkanie z drapieżnikami, mogą żyć znacznie dłużej.

/blog/hodowla-mrowek-w-domu/Mrówki są fascynującymi owadami – w naturze stanowią przykład niesamowitego zgrania i silnego instynktu przetrwania – nie własnego, ale swojej królowej. Są zorganizowane, pracowite i niezwykle pożyteczne (oczyszczają las z zanieczyszczeń, zwalczają pasożyty takie, jak mszyce czy też rozprawiają się z padliną). Obserwowanie ich fascynującego życia w domowym formikarium może być interesującą nauką o przyrodzie – nie tylko dla najmłodszych. Jeśli myślisz o hodowli tych fascynujących owadów – przeczytaj nasz artykuł o tym, jak rozpocząć hodowlę mrówek w domu. Jeśli interesują Cię konkretne gatunki mrówek – dowiedz się jak hodować Messor barbarus lub jak założyć hodowlę Camponotus nicobariensis.