Królowa mrówek – fakty i ciekawostki

Niezaprzeczalnie to właśnie królowa mrówek jest numerem jeden w każdej kolonii (chociaż, jak dowiesz się z dalszej części artykułu, czasami koronę może nosić więcej, niż jedna). I, naszym skromnym zdaniem, warto dowiedzieć się na jej temat więcej, co pozwoli inaczej spojrzeć na samą kolonię i życie wszystkich zamieszkałych w gnieździe mrówek. Rozsiądź się wygodnie i poznaj odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania o królową mrówek.

Czy w mrowisku zawsze jest jedna królowa?

To pytanie, na które wiele osób odpowiedziałoby zapewne twierdząco. Tymczasem niektóre gatunki mrówek mogą bez zakłóceń zakładać kolonie, w których żyje więcej, niż jedna królowa.

Takie zjawisko określa się mianem poliginii. Mrówki, tworząc swoje gniazdo, żyją z dwiema lub więcej królowymi, które są obsługiwane przez nie z taką samą starannością – robotnice karmią je, dbają o ich czystość oraz składane przez królowe jajeczka (później, oczywiście, czuwając nad każdym dalszym etapem cyklu rozwojowego mrówek). W niektórych sytuacjach, w naturze, mamy do czynienia z poliginią fakultatywną, do której dochodzi w sytuacji zagrożenia gniazda. Wówczas wprowadzenie do niego kolejnej kolonii z własną, zapłodnioną królową, daje większe szanse na przetrwanie.

Ciekawym zjawiskiem jest też pleometrozja, w trakcie której kilka królowych jednocześnie zakłada jedno, wspólne gniazdo. Jednak w momencie, gdy zaczyna już ono prawidłowo, stabilnie funkcjonować i do kolonii dołącza pierwsze wychowane potomstwo, między królowymi dochodzi do wzajemnych „zamachów”, aż, ostatecznie, zostaje tylko jedna, dalej zarządzająca swoimi podwładnymi.

Przykładem mrówek tolerujących więcej, niż jedną królową w kolonii tworzonej w ramach domowych hodowli, jest gatunek Camponotus nicobarensis.

Jak powstaje królowa mrówek?

Skąd się bierze królowa mrówek? Jak się okazuje, jest to dość losowa kwestia, zależna do pewnego stopnia od dobrobytu kolonii. Jeżeli w trakcie rozwoju kolejnych pokoleń mrówek robotnice dostarczają larwom dużo pożywienia dobrej jakości, część z dorastających osobników płci żeńskiej rozwinie się w dorosłe mrówki z uskrzydleniem – te nazywane są niekiedy „księżniczkami” i docelowo opuszczą swoje rodzinne gniazdo, by założyć nową kolonię.

W tym miejscu możemy zatem odpowiedzieć na kolejne pytanie – czy królowa mrówek ma skrzydła? Owszem, ale tylko na etapie zapładniania. Po jego zakończeniu ląduje w miejscu, w którym założy swoje własne gniazdo. Tu zrzuca też skrzydła, które nie odrastają.

Czy królowa mrówek wychodzi z gniazda? Niestety, po założeniu własnej kolonii, królowa mrówek nigdy nie opuszcza już miejsca zasiedlenia.

Jak wygląda królowa mrówek?

Królowa mrówek jest zwykle dwa do trzech razy większa od swoich robotnic. Poza rozmiarem wyróżnia ją również znacznie szerszy odwłok, w którym przechowuje i spermę, i niezbędne substancje odżywcze. Może mieć też znacznie dłuższe odnóża, co wynika ogólnie z większych wymiarów jej ciała.

Czy jednak, jako największy osobnik w kolonii, królowa faktycznie rządzi gniazdem? Tutaj nie można odpowiedzieć wprost – ponieważ nad życiem gniazda ogólną kontrolę sprawują, tak naprawdę, robotnice, które porozumiewają się pomiędzy sobą w kwestiach zbierania pożywienia czy rozbudowy gniazda. To również robotnice „planują” opiekę nad królową, której jedynym zajęciem jest, de facto składanie zapłodnionych jajeczek, jak ma to miejsce, na przykład, wśród naszych krajowych mrówek Lasius flavus.

Zatem, jak widać, królowa mrówek nie jest do końca zarządcą gniazda, ale to od niej zależy jego przetrwanie. Do tego może ona, za pomocą feromonów, oddziaływać na pozostałe w kolonii samice tak, by hamować ich rozwój płciowy i zapobiegać wykształcaniu się u nich skrzydełek i możliwości składaniu w przyszłości jajeczek.

Jak rozmnaża się królowa mrówek?

Okres godowy mrówek (rójka) jest dla nich najtrudniejszym momentem życia, które może przy tej okazji szybko się skończyć. Młode, uskrzydlone mrówki „księżniczki” muszą samodzielnie, bez jakiejkolwiek ochrony i pomocy, ruszyć w swoją drogę i opuścić gniazdo macierzyste. A co czeka na nie na zewnątrz?

Tutaj muszą natychmiast odnaleźć się w nowych warunkach atmosferycznych takich, jak intensywne nasłonecznienie czy ulewne deszcze. Do tego, na każdym kroku, czyhają na nie drapieżniki – pająki, ptaki i inne stworzenia. Po zetknięciu się z tyloma przeciwnościami, zaledwie kilka procent przyszłych królowych mrówek przeżywa do momentu zapłodnienia.

Królowa mrówek uczestniczy w akcie godowym tylko raz. Najczęściej kopuluje z kilkoma samcami (jest to zjawisko poliandrii), rzadziej tylko z jednym (monandria). Królowa gromadzi plemniki w spermatece, czyli niewielkiej przestrzeni swojego ciała, skąd „pobiera” w przyszłości spermę do zapładniania jajeczek.

Ile żyje królowa mrówek?

Jak na stosunkowo niewielkie owady, królowe mrówek mogą zadziwiająco długo żyć. Uśredniona długość życia królowej mrówek mieści się w granicach od kilku do kilkunastu, nawet dwudziestu lat.

Natomiast prawdziwą rekordzistką jest królowa gatunku mrówek Lasius niger. W dobrych warunkach może ona dożyć nawet dwudziestu pięciu czy niemal trzydziestu lat (w hodowli domowej).

Co się dzieje, gdy umiera królowa mrówek?

Śmierć królowej mrówek jest natychmiast odnotowywana przez całą kolonię. Sytuacja ta jest, oczywiście, kłopotliwa, ponieważ wiąże się z ryzykiem stopniowego wymierania gniazda. Czy mrówki mają jakieś sposoby, by, pomimo śmierci królowej mrówek, zachować swoją wielką rodzinę?

Rozwiązań może być kilka, ich zastosowanie uzależnione jest przy tym od warunków, w jakich żyją mrówki – inaczej zachowają się owady w środowisku naturalnym, a odmiennie w domowym formikarium.

Jeśli nie pojawi się nowa królowa, kolonia zacznie wymierać. Owszem, młodsze pokolenie, które narodziło się z ostatnich jajeczek, będzie przez pewien czas utrzymywać gniazdo, ale wraz z wymieraniem starszych mrówek, nie będzie ono miało szansy na przetrwanie.

Niekiedy jedna z robotnic, w razie śmierci królowej, może przejąć jej funkcje, skupiając się tylko i wyłącznie na składaniu jajeczek. Ponieważ jednak nie będą one zapłodnione spermą, dochodzić będzie do rozmnażania bezpłciowego (partenogeneza). W jego wyniku będą rodzić się jedynie samice, w dodatku niezdolne do przekształcenia się w przyszłe królowe (będą tylko robotnicami).

Najbardziej efektywnym rozwiązaniem może okazać się wprowadzenie nowej królowej – na przykład poprzez połączenie się osamotnionej kolonii z taką, w której królowa żyje i normalnie funkcjonuje. Warunkiem powodzenia jest przeprowadzenie procesu w obrębie mrówek tego samego gatunku!

Królowa mrówek – jak znaleźć?

Z punktu widzenia hodowcy, może to być najważniejsze pytanie. Jak i skąd wziąć królową mrówek? Czy można złapać ją samodzielnie?

Jeśli jesteś wystarczająco odważnym i cierpliwym człowiekiem, nic nie stoi na przeszkodzie ku temu, by spróbować pozyskać królową samodzielnie. Masz na to okazję jedynie w okresie godowym, trwającym od połowy wiosny do początku jesieni. W tym czasie można zaobserwować dość duże mrówki, mogące mieć na odwłoku pozostałości skrzydełek, które, po delikatnym złapaniu (są szybkie, uprzedzamy), trzeba umieścić w probówce z watą.

Sposób ten jest z pewnością ciekawy i zapewniający zastrzyk adrenaliny, jednak niekoniecznie skuteczny. Poza tym stres, z jakim zmagać się będzie złapana tak królowa matka, może skończyć się jej śmiercią, zanim jeszcze założy gniazdo w Twojej domowej hodowli, nawet jeśli zapewnisz jej najlepsze warunki i akcesoria dla mrówek.

Chcesz mieć pewność, jakiego gatunku mrówki wprowadzasz do swojego formikarium? Planujesz zająć się hodowlą w sposób profesjonalny i przystępny dla samych mróweczek? W takiej sytuacji koniecznie sprawdź nasz sklep internetowy, w którym, obok zalążków kolonii, możesz znaleźć od razu gotowe zestawy gniazdowe.

Kompletne formikarium z areną, poidełkami i karmidełkami możemy przysłać do Ciebie od razu z kolonią wybranego gatunku. Będzie w niej już królowa mrówek oraz kilka robotnic. Po zainstalowaniu całego gniazda w wybranym miejscu, resztę zostaw owadom – zaczną budować swoją kolonię, a Ty będziesz w stanie oglądać jej rozwój od samego początku.

Czy królowa może zrezygnować ze swojej roli?

Na sam koniec pytanie, które, mamy nadzieję, trochę Cię zaskoczyło. Odpowiedź jest również nieco szokująca – otóż królowe niektórych gatunków (dobrym przykładem jest mrówka grzybiarka – Acromyrmex echinator), jeżeli nie zostaną zapłodnione w okresie rójki, wracają do swojej macierzystej kolonii i, po prostu, zmieniają się w robotnice.

Mamy nadzieję, że tych kilka pytań i odpowiedzi na temat królowej mrówek pozwoli Ci jeszcze bardziej zakochać się w tych niezwykłych owadach i zachęci Cię też do rozbudowy swojej domowej hodowli!